لباس محلی زنان آذربایجان شرقی، گوشه‌ای از میراث و هویت قوم آذری

پوشش مردمان ترک آذربایجان، یکی از شناخته شده‌ترین پوشش اقوام ایرانی هستند که نماد و مظهری از جامعه و فرهنگ و نماینده‌ای از اسطوره‌ها و تاریخ پیشینیان‌شان به شمار می‌آید. چراکه لباس پوشیدن در فرهنگ ترک تبارها، تنها لباس پوشیدن ساده نیست بلکه گویای هزار نکته از تاریخ و فرهنگ دیرین مردمان این منطقه است. لباس این قوم، با انتخاب رنگ و نقوش پارچه و تزیین آن با منجوق‌های رنگی، حاشیه دوزی، گلابتون یا چین‌های زیبا و یا دوختن سکه، همه و همه معرف زبان، شخصیت و منزلت اجتماعی مردمان این منطقه است. در ادامه، این لباس‌های زیبا و فاخر را بیشتر شرح خواهیم داد و درباره هرکدام از آن‌ها صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

منطقه آذربایجان شرقی

منطقه آذربایجان در شمال غربی ایران واقع شده که منطقه‌ای کوهستانی و مرتفع بشمار می‌آید. همین مسئله سبب می‌شود که نوع پوشاک آن قابلیت محافظت بدن از سرمای سخت را داشته باشد. خنکی هوا باعث شده است تا تعداد تکه‌های لباس بخصوص لباس‌های آستر‌دار در همه فصول سال مورد استفاده قرار گیرد و همواره استفاده از پشم، پوست و انواع خز نیز برای محافظت از سرما متداول بوده است. از نمونه‌های آن می‌توان به کلاه‌های پاپاق اشاره کرد که از جمله کلاه‌های پشمی و کرک‌دار این منطقه می‌باشد و امروزه نیز مردمان آن را در زمستان بر سر می‌گذارند. همچنین همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، منطقه ی‌آذربایجان، تاریخ، فرهنگ و هنری غنی دارد که از مصادیق آن پیشرفت صنعت بافت پارچه است. از گذشته تا کنون، در تبریز انواع پارچه تولید و به نقاط مختلف ایران و جهان صادر می‌شده است و امروزه نیز بافت پارچه‌های ابریشمی در مناطقی از آذربایجان همچون اسکو و اسکندان همچنان ادامه دارد.

تقسیم‌بندی پوشاک مردمان استان آذربایجان شرقی

پوشاک سنتی استان آذربایجان شرقی را می‌توان به سه دسته لباس شهری، عشایری و روستایی تقسیم کرد که لباس شهری معمولا ظریف‌تر و با جزئیات بیشتر است. امروزه، استفاده از این لباس‌ها در مناطق شهری و روستایی به صورت گسترده رایج نیست و تنها تعداد اندکی از آنها پوشش محلی خود را حفظ کرده‌اند اما پوشش ایل‌های عشایری این مناطق، بارزترین نمونه لباس بومی این استان به شمار می‌روند.

علاوه بر این، پوشش زنان و مردان آذربایجان شرقی را می‌توان به سه بخش سرپوش، تن پوش و پاپوش تقسیم کرد.

لباس زنان منطقه آذربایجان شرقی

لباس زنان آذری منطقه آذربایجان شرقی، از تنوع بسیار برخودار است و تکه‌های متعددی را شامل می‌شود. از نمونه‌های سرپوش‌های زنان می‌توان به عرقچین، روسری کلاغه‌ای، شال و چارقد، چالما – شاماخی (سربند)، چپی (روسری)، آلاچارشاب (چادر رنگی)، اوربند (روبند) و چادرا (چادر) اشاره کرد که متداول‌ترین سرپوش‌های زنان روستایی و عشایر آذربایجان شرقی را تشکیل می‌دهند.

لباس‌های زنان آذربایجان شرقی نیز شامل کوینک (شکل مانتوی امروزی)، تومان (شکلی از دامن بلند)، چپکن (شکلی از نیم تنه)، ارخالیق (شکل کت بلند یا کوتاه)، کوردو (شکلی از جلیقه)، شلیته یا دیزلیک (دامن کوتاه) یل و خود (کت از جنس مخمل، کت معمولی) و ترکوینکی (زیرپوش) می‌شود.

این لباس‌ها معمولا با پاپوش‌های زنانه که دارای انواع مختلفی همچون جوراب، گالش (کفش بدون پاشنه)، چاروق، قوندارا (نوعی کفش چرمی)، قیرمیزی باشماق (پاپوشی همچون دمپایی) و تک گون (کفش جشن و عروسی) بوده‌اند، همراه می‌شود.

دختران جوان این منطقه، معمولا از رنگ‌های زنده و شاد استفاده می‌کنند که اغلب زیور آلاتی را نیز به لباس‌های خود می‌دوزند. در مقابل زنان سالمند این منطقه، در نوع پوشش خود از لباس‌هایی با رنگ‌های ملایم و تزیینات بسیار کمی بهره می‌بردند. در ادامه برخی از لباس‌های مذکور را شرح می‌دهیم.

کوینک

کوینک، لباسی راسته و بلند است که در طرفین آن چاک‌هایی قرار دارد. یقه آن اغلب ساده است و برای آسانی در امر پوشیدن، در پیش سینه آن، شکافی درنظر گرفته که با دکمه بسته می‌شود. آستین‌های آن، مستطیل شکل و گشاد است و برای راحتی بیشتر، دو تکه فاق مثلثی در زیر بغل آن، دوخته می‌شود. قد این پیراهن پایین‌تر از زانو و گاه تا نزدیکی مچ پا می‌رسد.

تومان

تومان، دامنی بسیار پرچین است که در قسمت کمر با لیفه‌ای جمع می‌شود. بلندی تومان تا مچ پا می‌رسد و از انواع پارچه‌های ابریشمی و گلدار برای تهیه آن استفاده می‌شود.

چپکن

چپکن، نوعی نیم تنه رویی است که انواع زنانه و مردانه دارد و معمولاً دارای آستر است. این لباس تا قسمت کمر، به‌نسبت چسبان و از کمر به پایین، اندکی گشاد می‌شود و برای اینکه راحت‌تر روی دامن قرار بگیرد، چاک‌هایی در پهلوی آن درنظر گرفته شده است. چپکن، دارای دو نوع بی‌آستین و با آستین است و جنس آن معمولا از ابریشم و برای آستر آن، از پارچه‌هایی مرغوب استفاده می‌شود.

ارخالیق

ارخالیق به لباسی گفته می‌شود که پشت بدن را می‌پوشاند. آستین‌های ارخالیق بلند و گشاد و یقة آن باز است. ارخالیق معمولاً در قسمت کمر، چین‌دار است و آستین‌ها نیز از قسمت آرنج با چین هایی، گشاد می‌شوند. با این حال، آستین بدون چین نیز متداول بوده است. جنس آن اغلب مخمل است که بر آن نقوشی را سوزن دوزی می‌کنند.

کوردو

لباسی جلیقه مانند، بدون آستین و کوتاه است که نوع ضخیم آن، در فصول سرد سال استفاده می‌گردد و از جنس‌های مختلف دوخته می‌شود. گاه در قسمت یقه، حلقه آستین‌ها و لبه پایین لباس، از خز استفاده و داخل آن نیز آستردوزی می‌شود. جنس کوردو از پارچه مخمل است که روی آن را با دوختن سکه‌های مختلف تزئین می‌کنند.

لباده

 لباده، لباسی زن جلوباز است که بلندی آن تا پایین کمر می‌رسد. آستین آن تا آرنج است و روی پیراهن پوشیده می‌شود. معمولاً از پارچه مخمل است و بر آن نقوشی را سوزن دوزی می‌کنند.

کلجه

نوعی لباس رویی جلوباز با آستین‌های بلند است که از کمر چین می‌خورد و قد آن نیز تا بالای زانو می‌رسد. معمولاً از مخمل دوخته می‌شود و بر آن نقوشی را سوزن دوزی می‌کنند.

چارقد

چارغَت یا همان چارقد، نوعی روسری چهارگوش بزرگ است که زنان روستایی و عشایر بر سر می‌کنند. این روسری در رنگ‌ها و طرح‌های متنوعی تولید می‌شود و شیوه سر کردن آن نیز منحصر به فرد است. آن را به صورت قطری تا می‌زنند و طوری روی سر می‌اندازند که سمت راست آن کوتاه‌تر باشد. سپس سمت چپ روسری را از روی شانه راست رد می‌کنند و ادامه آن را دور سر میپیچند این روسری معمولا چانه را نیز می‌پوشاند.

بّرک

بّرک نام کلاه زنانه‌ی ‌آذری است که بسته به جایگاه اجتماعی افراد، گاه به شکل ساده و گاهی هم با سکه یا پولک‌هایی خاص تزئین می‌شوند. علاوه بر برک، در برخی ایل‌های این استان زنان کلاه دیگری نیز بر سر می‌گذارند که به تاس کلا مشهور است و دور تا دور آن ریشه‌های رنگی دارد.

جمع بندی

همانطور که صحبت کردیم، پوشاک ترکان، نشان‌دهنده‌ی ‌ویژگی‌های هنری، تاریخی، قومی و خلاقیت‌هایی است که در درون‌شان منعکس شده و حتی معرف وضعیت تاهل و سن زنان این استان است. همچنین لباس‌های مردانه نیز بسیار اصیل هستند که به نوعی شجاعت آنها را جلوه می‌دهند و در طراحی آن‌ها، راحتی فرد نیز لحاظ شده است. برای مثال، این لباس‌های محلی بیش از اندازه تنگ نیستند که آنها را از انجام حرکات تند و سریع محدود کنند. در مطالب بعدی درباره لباس مردان این قوم صحبت خواهیم کرد.