تجارت پوشاک در ایران و پتانسیلها و موانع سر راه آن
صنعت پوشاک یکی از صنایع پیشرو و محبوب در جهان است. تجارت پوشاک در ایران در طول تاریخ فراز و نشیبهای زیادی را تجربه کردهاست. اما آنچه مشهود است این است که آنجا که به هنر و هنرمند ارج نهاده شد و ظرفیتهای داخلی کشف و به کار گرفته شدند، شاهد پیشرفت و شکوفایی صنعتی بودهایم. در حالی که در هر نقطه از تاریخ که به سراغ کمیت به جای کیفیت رفتهایم و هنرمند داخلی را نادیده گرفتهایم، تجارت سیر نزولی داشتهاست. در حال حاضر در ایران با وجود پیشرفتهایی در زمینهی تولید پوشاک، کشورهایی که روزگاری توان رقابت با پوشاک ایرانی را نداشتند جای آن را در بازارهای اروپایی گرفتهاند. در این مقاله ابتدا تاریخچهی مختصری از تجارت پوشاک در ایران را مرور میکنیم و سپس موشکافانهتر به بررسی این صنعت مهم در ایران میپردازیم.
تاریخچهی تجارت پوشاک در ایران
تمدن ده هزار سالهی ایران مملو از دستاوردهای بشری است. نخستین ابزار ریسندگی و بافندگی در ایران به هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح بازمیگردد. این نکته نشان دهندهی قدمت بسیار زیاد تولید پوشاک در ایران است. پارچههای زیبای ایرانی همواره داد و ستد میشدند و در جوامع دیگر بسیار محبوب بودند. اوج این جریان را میتواند در دورهی صفویه جست و جو کرد. زمانی که با وجود اختلافات مذهبی و سیاسی، اقتصاد ایران به شکوفایی رسید. در دوران صفویه، به نساجی بهای بسیاری داده میشد و صادرات زیادی در این زمینه صورت میگرفت. علت هم آن بود که، شاهان صفوی، ارتباطات سیاسی و فرهنگی خود را به وسیلهی هدیه دادن پارچههای گرانبها حفظ میکردند. پس هنر هنرمندان طراح و بافنده ارج نهاده میشد و تولیدکنندگان، عزیز شمرده میشدند.
در گذشتهی نه چندان دور نیز، پوشاک ایرانی جایگاه قابل توجهی در سطح بینالمللی داشت. به عنوان مثال، برند پوشاک «آرین جین» در دههی 1970 میلادی، جین را به کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و ایتالیا صادر میکرد. کارخانههای «جامگان» و «جامهگران» نیز از جمله تولیدکنندگان و صادرکنندگان پوشاک به کشورهای اروپایی بودند. اما رفته رفته تجارت پوشاک در ایران دچار رکود شد.
پتانسیلها و نقاط مثبت تجارت پوشاک در ایران
هنگام ورود به شاخهی خاصی از تجارت، در مرحلهی اول باید نقاط قوت آن را به دقت مورد بررسی قرار دهیم تا با تمرکز بیشتر بر آنها، جایگاه خود را در بازار مستحکمتر کنیم. تجارت پوشاک در ایران میتواند ارزش افزودهی بالا و اشتغالزایی گستردهای ایجاد کند. در ایران راهاندازی کارگاه پوشاک نیاز به سرمایهی هنگفتی ندارد اما میتواند ارزش افزودهی قابل توجهی داشته باشد.
- تجارت داخلی
راهاندازی واحد تولید پوشاک در سراسر جهان، میتواند مزیت خوبی در نظر گرفته شود. اما آنچه وضعیت ایران را متفاوت میکند، تصویب قانون ممنوعیت واردات پوشاک است. با توجه به این قانون، مزایای تولید پوشاک در ایران اهمیت بیشتری یافتهاست. به طور کلی تولیدکنندگان پوشاک ایرانی شرایط مساعدتری برای عرضهی محصولات خود به بازار داخلی پیدا کردهاند. به عنوان مثال قبل از اجرای قانون ممنوعیت واردات پوشاک، مراکز خرید مملو از برندهای خارجی بود اما در حال حاضر اوضاع به سود تولیدات داخلی تغییر یافتهاست. همچنین با توجه به افزایش قیمت ارز، تقاضا برای پوشاک خارجی کمتر شده و در نتیجه واردات غیرقانونی پوشاک به صورت قاچاق نیز کاهش یافتهاست. یکی دیگر از مسائلی که یک مزیت برای تجارت پوشاک در ایران در نظر گرفته میشود، حجاب است. تولیدکنندگان پوشاک در ایران این امکان را دارند که محصولاتی مانند چادر، مانتو و روسری را بدون رقبای قوی خارجی تولید کنند.
- تجارت خارجی
در شرایط فعلی در ایران، قیمت ارز افزایش یافتهاست. اما قیمت تمام شدهی پوشاک تولید شده در ایران نسبت به بسیاری از جاهای دیگر کمتر است. بنابراین، بخش پوشاک ایران پتانسیل رقابت در بازارهای جهانی را نیز دارد. این مسئله، به تولیدکنندگان داخلی کمک کرده تا جایگاه خود را در بازار ارتقا دهند.
موانع و نقاط منفی تجارت پوشاک در ایران
علاوه برمزایا و پتانسیلهای صنعت پوشاک ایران، موانع اساسی نیز بر سر راه تولیدکنندگان پوشاک وجود دارد. امروزه محدودیتهای بینالمللی بر کسب و کارهای ایرانی تاثیر گذاشتهاست و در نتیجه بازار پوشاک داخلی نیز در سالهای اخیر به دلیل تحریمهای اقتصادی و تجاری، آسیب زیادی دیدهاست. اما این تنها مانع پیشرفت تجارت پوشاک نیست. کمبود نیروی کار ماهر و متخصص در بهرهبرداری و مدیریت، نوسانات نرخ ارز، طراحی نامناسب و بی توجهی به نیازها و تغییرات بازار مد و سلیقه مشتریان از دیگر عوامل آسیبزننده به تجارت پوشاکاند. دو مورد مهم از موانع و چالشهای تجارت پوشاک در ایران را در ادامه به طور دقیقتر بررسی میکنیم.
- عدم توجه به ترندهای جهانی و سلیقهی مشتری در تجارت پوشاک
امروزه مشتریان به دنبال محصولات به روزاند و نیازهای آنها با ترندهای جهانی تغییر میکند. گاهی برندهای داخلی جوابگوی این نیازها نیستند. اگرچه در سالهای اخیر تلاش تولیدکنندگان داخلی و استفادهی گسترده از شبکههای اجتماعی، تعامل خوبی بین مشتریان و برندهای با کیفیت ایرانی ایجاد کردهاست.
- کاهش مراودات خارجی در تجارت پوشاک در ایران
کمبود بودجه برای حضور تولیدکنندگان در نمایشگاههای بینالمللی، عدم ارتباط با برندهای معتبر بینالمللی و بی توجهی به استانداردهای مرسوم در سطح جهانی را، میتوان از دیگر چالشهای تجارت پوشاک در ایران دانست. از طرف دیگر، نبود رویدادهای رایج پوشاک مانند شوهای کت واک، برندهای ایرانی را برای عرضهی محصولات محدود کردهاست. ارتباط با برندهای جهانی و تولید پوشاک با سرمایهگذاری خارجی، میتواند باعث رونق تولید پوشاک ایرانی، افزایش اشتغال و کسب دانش و استانداردهای لازم شود. اکثر تولیدکنندگان صنعت پوشاک در ایران، بنگاههای کوچک و متوسطیاند که به صورت جداگانه و مستقل به بازار متصل میشوند. این تولیدکنندگان متاسفانه در اکثر مواقع، بر اساس کپیبرداری از محصولات دیگر برندها، دست به تولید میزنند.
وضعیت کنونی تجارت پوشاک در ایران چگونه است؟
امروزه در حالی که ایران میتواند از صنعت پوشاک در توسعه و رشد اقتصادی خود بهره ببرد، جای خود را به رقبای چینی و بنگلادشی دادهاست. در حال حاضر ده کشور بیشتر پوشاک مصرفی جهان را تولید میکنند. صنعت پوشاک ایران از نظر کیفیت همچنان قابل رقابت با سایر کشورها است. علت آن این است ایران یکی از کشورهای برتر در حوزهی دوخت است. نوسانات نرخ ارز، قاچاق غیرقانونی و گرانی مواد، فرصت رقابت برابر در بازار جهانی پوشاک را از تولید کنندهی داخلی سلب کردهاست.
نوسانات نرخ عرض همچنین موجب شده که صادرکنندگان نتوانند از مشتریان خارجی سفارش بگیرند. چون با افزایش مداوم قیمت مواد اولیه، تولیدکنندگان نمیتوانند به تعهدات خود در قبال مشتریان عمل کنند. در سالهای اخیر اقدامات معقولی برای مبارزه با پوشاک قاچاق صورت گرفتهاست. این اقدامات منجر به بازگشت بسیاری از تولیدکنندگان به عرصهی تولید شد. اما متاسفانه شیوع ویروس کرونا و اوج گرفتن مشکلات ارزی، تجارت پوشاک را دوباره وارد شرایط آشفتهای کرد.
آنچه که از این مقاله میتوان دریافت کرد آن است که، ایران دارای پتانسیلهای بسیار زیادی برای تبدیل شدن به یک قدرت تجاری در زمینهی پوشاک است. اما با توجه به برخی سیاستگذاریها، نوسانات نرخ ارز، نبود مواد اولیه و نبود نیروهای حرفهای در زمینههای مدیریتی، این تجارت در ایران دچار رکود شدهاست. با توجه به این شرایط، شرط موفقیت در حوزهی تجارت پوشاک در ایران این است که نقاط مثبت و منفی این صنعت را به خوبی مورد بررسی قرار دهیم. با تمرکز بر پتانسیلها و نقاط قوت و شناخت دقیق موانع و مدیریت آنها، میتوان به نتیجهی موفقیتآمیزی در این زمینه رسید. شما تجارت پوشاک در ایران را چگونه میبینید؟ نقاط ضعف و قوت آن از نظر شما چیست؟